Definitie van hergebruik onder de Who: “Hergebruik in de context van de Wet hergebruik van overheidsinformatie (Who) is het gebruik van reeds openbare gegevens die zich (meestal) bij een overheidsorganisatie bevinden, voor een ander doel dan waarvoor de gegevens oorspronkelijk zijn geproduceerd of verzameld.”
Het wettelijk kader voor het hergebruik van overheidsinformatie wordt bepaald door nationale en Europese wetgeving. Nationale wetgeving bestaat uit de Wet hergebruik van overheidsinformatie (Who), wet- en regelgeving ten aanzien van openbaar toegankelijke registers, de Wet open overheid (Woo) en de Archiefwet en de Auteurswet.
Het wettelijk kader vanuit de Europese Unie bestaat uit de Open data richtlijn , de High Value Datasets uitvoeringsverordening (HVD), de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG), de INSPIRE richtlijn, de Datagovernanceverordening en de Dataverordening. De AVG en de Datagovernanceverordening bevatten nadere nationale invulling in de Uitvoeringwet AVG en het wetsvoorstel voor een Uitvoeringwet Datagovernanceverordening.
Lees voor meer informatie ook de pagina over het wettelijk kader.
De Who en de Open data richtlijn heeft betrekking op een breed scala aan overheidsorganisaties die in te delen zijn in de volgende categorieën:
- met een publieke taak belaste instellingen;
- overheidsondernemingen;
- publiek gefinancierde onderzoeksinstellingen, te weten: instellingen voor hoger onderwijs, onderzoeksinstellingen of instellingen die onderzoek financieren.
Lees meer over de typen organisaties die onder de Who vallen.
In principe valt alles dat op een medium kan worden opgeslagen onder de reikwijdte van de Who en de Open data richtlijn. Of het nu papier of digitaal is.
Het begrip “gegevens” heeft volgens de memorie van toelichting bij de Who in de praktijk nagenoeg dezelfde betekenis als de begrippen “data”, “informatie” en “document”:
- De begrippen "data" en “gegevens” zijn synoniemen, waarbij “data” van origine Engels is en “gegevens” het Nederlandse woord is voor hetzelfde begrip.
- Het begrip "informatie" betekent doorgaans "gegevens die betekenis en dus enig nut of enige waarde hebben voor de ontvanger ervan". Een verzoeker hoeft voor het indienen van een Who-verzoek echter geen belang aan te tonen. Het begrip “informatie” kan in de Who-wetspraktijk beschouwd worden als synoniem van “gegevens”.
- Het begrip "document” kan in praktijk ook beschouwd worden als synoniem van “gegevens”. Dat geldt zowel voor de Who als de Woo. De Archiefwet 1995 hanteert nog het begrip “archiefbescheiden”, met een afwijkende betekenis. Dat begrip wordt in de nieuwe Archiefwet vervangen door het begrip “document”, waarbij zoveel mogelijk aansluiting wordt gezocht bij de Woo.
Voor de volgende categorieën gegevens geldt een bijzonder regime in de Who of de Open data richtlijn. Het gaat daarbij om:
- Onderzoeksgegevens;
- Dynamische gegevens;
- Gegevens uit specifieke hoogwaardige gegevenssets;
- (Open source) software.
Lees meer over de categorieën die vallen onder de Who.
Wel gelden er uitzonderingsgronden waarmee overheidsorganisaties bepaalde gegevens of gegevens van bepaalde organisaties kunnen uitsluiten van hergebruik.
Lees hier meer over de mogelijke afwijzingsgronden voor hergebruik.
Hergebruik van overheidsinformatie kan je vereenvoudigen en verbeteren door:
- In te zetten op duurzame toegankelijkheid van informatie binnen jouw overheidsorganisatie.
- Het verbeteren van je informatiehuishouding en het toepassen van ‘archiveren by design.’
- Het toepassen van het DUTO Raamwerk
- Het toepassen van de FAIR principes
- Het implementeren van standaarden t.a.v. metadatering zoals MDTO
- Het nemen van maatregelen die concreet bijdragen aan verbeterde leesbaarheid en beschikbaarheid van informatie binnen jouw organisatie
Bekijk de aanbevelingen voor het duurzamer toegankelijk maken van overheidsinformatie.
In beginsel moeten overheidsorganisaties Who-verzoeken overwegen, alvorens ze toe te wijzen. Voor het beoordelen en behandelen van een verzoek om hergebruik moeten openbare lichamen 14 opeenvolgende vragen behandelen. Zie hiervoor Behandeling van verzoeken.
Voor het optimaal verstrekken van gevraagde overheidsinformatie zijn de volgende punten van belang:
- Jouw organisatie moet beleid hebben over het verstrekken van overheidsinformatie.
- Heb interactie met de indiener over het informatieverzoek, de informatiebehoefte en het proces van verstrekking. (de indiener hoeft geen reden te geven maar je mag hier wel naar vragen om goed te kunnen helpen)
- Automatiseer het aanbieden van open data.
- Richt systemen zo in dat informatie duurzaam toegankelijk is. Hoe beter de informatiehuishouding georganiseerd is, hoe eenvoudiger het is om informatie te verstrekken en aan verzoeken te voldoen.
Bekijk de aanbevelingen voor het verstrekken van overheidsinformatie.
De Who gaat ervan uit dat er zo min mogelijk beperkende voorwaarden worden opgelegd bij het beschikbaar stellen voor hergebruik van overheidsinformatie. De bedoeling van open data is immers dat hergebruikers meer met de gegevens kunnen doen en er zo min mogelijk belemmeringen zijn om verschillende gegevenssets ook met elkaar te combineren. Uiteenlopende voorwaarden kunnen een grote belemmering vormen voor dit combineren en moeten daarom zoveel mogelijk worden vermeden. Organisaties moeten zich bij het voor hergebruik aanbieden van gegevens dus altijd afvragen of de voorwaarden die ze stellen wel echt nodig zijn.
Volgens de Open data richtlijn en de Who dienen voorwaarden zo veel mogelijk gesteld te worden via standaardlicenties, zoals die van Creative Commons en de openbare licentie van de Europese Unie („EUPL”). Per informatiecategorie kunnen de meest passende licenties worden gekozen. Daarbij is de CC-0 licentie het minst beperkend in het stellen van voorwaarden. De CC-BY licentie is ook toegestaan. De CC-BY licentie heeft de voorkeur om te gebruiken wanneer persoonsgegevens, als ook bij geanonimiseerde of gespeudonimiseerde persoonsgegevens, onderdeel uitmaken van de overheidsinformatie die beschikbaar wordt gesteld voor hergebruik. Bij deze licentie is het namelijk mogelijk om te achterhalen welke organisatie de bron van de informatie is, zodat daarmee contact opgenomen kan worden om bij eventuele inbreuken op de bescherming van persoonsgegevens dit teruggemeld kan worden, zodat de dataset aangepast kan worden of ingetrokken door de dataprovider als verwerkingsverantwoordelijke. Wanneer niet-persoonsgegevens, dat wil zeggen gegevens die nooit een persoonsgegeven zijn geweest en ook niet zijn afgeleid van natuurlijke personenpersoonsgegevens waarop de AVG niet van toepassing is, is het risico op identificatie beperkter dan bij geanonimiseerde of gepseudonimiseerde gegevens en dan kan een CC-0 licentie passender zijn.
Bij software en broncodes zijn licenties van CC-0 of EUPL geschikt, waarbij EUPL de voorkeur heeft. Deze is namelijk specifiek ontwikkeld om zorgvuldig hergebruik te bevorderen. Voor hulp bij het kiezen van de juiste licentie voor software en broncodes, zie de Licentiewijzer voor overheden.
Door gebruik te maken van algemene inkoopvoorwaarden, waaronder Algemene Rijksinkoopvoorwaarden bij IT‑overeenkomsten (ARBIT) en Gemeentelijke inkoopvoorwaarden bij IT Toolbox (GIBIT) kunnen overheden zelf rechthebbende van de broncode worden en daarmee zelf bepalen met welke rechten en onder welke licenties de broncode wordt vrijgegeven.
De Open data richtlijn biedt ruimte om aansprakelijkheid tegenover hergebruikers uit te sluiten. Daarmee is de dataprovider niet verantwoordelijk voor het hergebruik van de data en eventuele fouten tegenover de afnemer. Het is verstandig om dit in de gebruiksvoorwaarden voor hergebuikers op te nemen. Door gebruik te maken van de CC-0 of CC-BY licentie voor data, en bij opensourcelicenties zoals de EUPL voor broncode, is dit automatisch geregeld omdat bij de licenties die aansprakelijkheid wordt uitgesloten.
Door een verstrekking van onjuiste gegevens (bijvoorbeeld fouten in data) en door een inbreuk op rechten van derden (bijvoorbeeld intellectueel eigendomsrechten) kan er wel een aansprakelijkheidsrisico ontstaan ten opzichte van de belanghebbenden van wie de gegevens oorspronkelijk afkomstig zijn of op wie de gegevens betrekking hebben. Deze aansprakelijkheid valt niet zomaar af te wijzen. Daarom is het belang om te zorgen dat de gegevens geen inbreuk vormen op IE-rechten of het persoonsgegevensbeschermingsrecht van betrokkenen. Bij het beschikbaar stellen van data wordt aanbevolen om de context van deze data te beschrijven. Deze contextomschrijving heet in datamanagementtermen "metadata".
Het uitgangspunt van de Who en de Open data richtlijn is dat bij terbeschikkingstelling geen of slechts de marginale verstrekkingskosten in rekening worden gebracht. Bij marginale verstrekkingskosten gaat het om de extra kosten die gemaakt moeten worden om te kunnen voldoen aan een verzoek. Eind 2017 is een quickscan uitgevoerd naar de door gemeenten gemaakte kosten voor de uitvoering van de Who. Uit deze quickscan bleek toen dat slechts een beperkt aantal verzoeken wordt ingediend en gemeenten toen, mede om die rede, bij de verzoekers geen kosten in rekening brengen, ook geen marginale verstrekkingskosten.
Voorafgaand aan hergebruik moeten de verstrekkende organisaties kenbaar maken of zij kosten in rekening brengen voor leveren van de voor hergebruik beschikbare data en met welke factoren zij rekening houden bij de berekening ervan. Indien de verstrekkende organisaties geen kosten in rekening brengen bij de verzoekers, hoeven zij de verzoeker hierover ook niet te informeren. Ook moeten de verstrekkende organisaties, indien de verzoeker dat vraagt, aangeven hoe de kosten worden berekend met betrekking tot een specifiek verzoek om hergebruik van overheidsinformatie. Wanneer overheidsorganisaties documenten proactief en online voor hergebruik beschikbaar stellen, bijvoorbeeld via een open data portaal, kunnen zij geen marginale verstrekkingskosten doorberekenen, omdat geen sprake is van een verzoek. Daarnaast geldt op basis van de High Value Datasets uitvoeringsverordening verplichte publicatie van data. Ook hiervoor kunnen geen verstrekkingskosten in rekening worden gebracht.
In de praktijk gelden hier veel uitzonderingen op. De mogelijke kostendoorberekening hangt af van het type organisatie en het type gegevens. Bekijk de regels voor de in rekening te brengen (verstrekkings)kosten per type organisatie.
De Who, zoals ook verplicht in de Open data richtlijn, doet geen afbreuk aan de AVG en aan de rechten van derden die rechthebbende zijn in de zin van de Auteurswet, de Wet op de naburige rechten of de Databankenwet (“IE-rechten"). Hergebruik van openbare persoonsgegevens moet voldoen aan de AVG. Dat betekent dat het hergebruik van persoonsgegevens niet onverenigbaar mag zijn met de doeleinden waarvoor ze zijn verkregen (“doelbindingsbeginsel”). Anonimiseren van informatie kan een geschikt middel zijn om een goede balans te vinden tussen hergebruik/ open data en privacy en gegevensbescherming. Het is aan de dataprovider als verantwoordelijke die persoonsgegevens ter beschikking stelt voor hergebruik om deze beoordeling te maken. De Who bevat daarnaast aanvullende voorwaarden om de privacy en persoonsgegevens van natuurlijke personen te beschermen. Voor persoonsgegevens in registers die bij of krachtens de wet zijn ingesteld en openbaar toegankelijk zijn, geldt een uitzondering. De Who is in beginsel niet van toepassing op deze persoonsgegevens. Informatie die beschermd is op grond van IE-rechten dienen te worden gerespecteerd bij hergebruik van deze informatie. Dat kan praktisch betekenen dat de naam van de auteur of de bron vermeld moet worden. Zie hiervoor ook de uitgebreide toelichting.
In beginsel dient een verzoek te worden toegewezen. Er zijn echter enkele afwijzingsgronden. Een verzoek wordt afgewezen als het gaat om informatie die niet openbaar is of niet openbaar kan worden gemaakt. Ook kan informatie niet worden verstrekt als derden over de intellectuele eigendomsrechten beschikken in de zin van de Auteurswet, de Wet naburige rechten of de Databankenwet. Dit geldt ook voor informatie in een bibliotheek, museum of archief, waarvan de oorspronkelijk rechten bij een derde lagen volgens de Auteurswet, de Wet op de naburige rechten of de Databankenwet en waarvoor de beschermingstermijn nog niet is verstreken.
Afwijzingsgronden zijn:
- informatie van publieke omroepen;
- informatie van onderwijs- en onderzoeksinstellingen, anders dan instellingen voor hoger onderwijs
- informatie van andere culturele instellingen dan musea, bibliotheken en archieven;
- gedeelten van documenten die alleen logo’s, wapens of insignes bevatten;
- persoonsgegevens in bij of krachtens de wet ingestelde registers voor zover deze openbaar toegankelijk zijn, tenzij bij of krachtens de wet anders is bepaald;
- informatie die betrekking heeft op openbare persoonsgegevens waarvan hergebruik onverenigbaar is met de doeleinden waarvoor ze zijn verkregen, anders dan persoonsgegevens als bedoeld in het vorige onderdeel.
De Who bevat een inspanningsverplichting voor met een publieke taak belaste instellingen om ook documenten die niet onder de resultaatsverplichtingen van artikelen 5a of 5b van de Who vallen, zoveel als mogelijk beschikbaar te stellen voor hergebruik. Wanneer dit zonder onevenredige inspanning of kosten redelijkerwijs mogelijk is, en daarmee een redelijk belang wordt gediend. Deze formulering lijkt sterk op de formulering van artikel 3.1, eerste lid, van Wet open overheid (hierna ‘de Woo’), op grond waarvan eenzelfde verplichting geldt voor het openbaar maken van documenten. Beide bepalingen sluiten goed op elkaar aan en zorgen ervoor dat zoveel mogelijk documenten actief openbaar worden gemaakt en tegelijkertijd ook onder de Who actief beschikbaar worden gesteld voor hergebruik.
Praktijkvoorbeelden zullen na verloop van tijd worden opgenomen in dit gedeelte van de handleiding.
Naast deze handreiking zijn er andere nuttige websites en publicaties. Zie onder andere de Handleiding van Geonovum betreffende de High Value Datasets.